नियोजनाची प्रक्रिया म्हणजे संस्थेच्या उद्दिष्टांची प्राप्ती करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या उपाययोजना आणि कृतींचे व्यवस्थापन. नियोजनाची प्रक्रिया सविस्तर खालीलप्रमाणे आहे:
1. **उद्दिष्ट निश्चित करणे (Setting Objectives)**:
- संस्थेच्या उद्दिष्टांची स्पष्टता आवश्यक आहे.
- उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी ठोस, मोजण्याजोगी, साध्य करण्याजोगी, संबंधित आणि कालबद्ध असावी.
2. **पर्यायांचे विश्लेषण (Analyzing Alternatives)**:
- उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी विविध पर्यायांचा विचार करणे.
- प्रत्येक पर्यायाचे फायदे आणि तोटे तपासणे.
3. **पर्यायांची तुलना (Comparing Alternatives)**:
- पर्यायांची तुलना करून सर्वोत्तम पर्याय निवडणे.
- तुलना करताना विविध निकषांचा विचार करणे, जसे की खर्च, वेळ, उपलब्ध साधने इत्यादी.
4. **पर्याय निवडणे (Selecting the Best Alternative)**:
- सर्वांत उपयुक्त आणि फायदेशीर पर्याय निवडणे.
- निवडलेला पर्याय संस्थेच्या उद्दिष्टांना साध्य करण्यास कसा उपयुक्त ठरेल याचा विचार करणे.
5. **अंमलबजावणी योजना (Implementing the Plan)**:
- निवडलेल्या पर्यायाची अंमलबजावणी करणे.
- अंमलबजावणीसाठी आवश्यक साधने, कर्मचारी, आणि वित्तीय स्रोत उपलब्ध करून देणे.
6. **नियंत्रण आणि सुधारणा (Monitoring and Controlling)**:
- नियोजनाच्या अंमलबजावणीची तपासणी करणे.
- कोणतेही विचलन आढळल्यास सुधारात्मक उपाययोजना करणे.
7. **प्रतिक्रिया आणि पुनर्विचार (Feedback and Review)**:
- संपूर्ण प्रक्रियेचे मूल्यमापन करणे.
- उद्दिष्ट साध्य झाल्याचे तपासणे आणि आवश्यकतेनुसार सुधारणा करणे.
ही प्रक्रिया नियमितपणे पुनरावलोकन करून अद्ययावत ठेवणे आवश्यक आहे. नियोजनाच्या प्रक्रियेमुळे संस्थेला त्यांच्या उद्दिष्टांची प्रभावीपणे साध्य करण्यास मदत होते.
